1963: March on Washington

Op 28 augustus 1963 wordt de grootste mars in de Amerikaanse geschiedenis gehouden. Bussen en speciale treinen brengen bijna drieduizend man samen, van wie bijna driekwart donker van huidskleur. Zij wandelen in Washington DC van het Washington Monument richting het Lincoln-monument en willen op deze vreedzame manier aan de kaak stellen dat de dingen anders moeten. Niet voor niets wordt dit gedenkmonument uitgekozen als eindpunt: het was President Lincoln die een eeuw eerder de slavernij officieel afschafte. Twijfel is er ook, voorafgaand aan de mars. Wat als er toch geweld uitbreekt? Dan zou de toch al zo tere positie van de donkere bevolking alleen maar verder worden ondermijnd.

Leiders van mensenrechtenorganisaties houden tijdens de Protestmars in Washington toespraken en er treden verschillende muzikanten op, onder wie Bob Dylan. De meest memorabele toespraak is die van protestaanvoerder Martin Luther King. Met de recht uit het hart gesproken woorden ‘I have a dream’, uit hij zijn wens dat iedereen in Amerika op een dag in vrede met elkaar kan samenleven en dat zijn kinderen niet langer worden beoordeeld op de kleur van hun huid.

I have a dream that one day this nation will rise up and live out the true meaning of its creed: “We hold these truths to be self-evident: that all men are created equal.” (...) I have a dream that my four children will one day live in a nation where they will not be judged by the colour of their skin but by the content of their character. I have a dream today.

Van slavernij naar apartheid

Waarom de protestmars in Washington? Na het uitbreken van de Amerikaanse Burgeroorlog wordt op 18 december 1865 officieel de slavernij afgeschaft. Hoewel de zwarte bevolking nu niet meer gedwongen wordt om onbetaalde arbeid te verrichten, zullen zij nog lang geen gelijke positie hebben ten opzichte van de blanke Amerikanen. In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw is er, vooral in de zuidelijke staten, nog steeds sprake van een strikte rassenscheiding. Er zijn gescheiden kerken, scholen en winkels. Er zijn speciale wachtruimten voor donkere mensen en ook gescheiden toiletten. Mensen met een donkere huidskleur mogen niet zomaar met de bus reizen; zij moeten achterin instappen en hun plek indien nodig afstaan aan een blanke. Protest lijkt zinloos, want zowel de politie als de rechtspraak is in handen van de blanke machthebbers. De slavernij bestaat weliswaar niet meer, de apartheid duurt nog altijd voort. Hoewel deze scheiding niet in alle staten heerst, probeert men op veel plekken het leven van de Afro-Amerikanen totaal onmogelijk te maken; denk aan bedreigingen of discriminerende bewegingen als de Ku Klux Clan. De regering doet er weinig aan: president Kennedy schuift de discussie over rassenscheiding voornamelijk af op de afzonderlijke staten en ook president Johnson. onderneemt lange tijd weinig actie.

Onvrede

Langzaam maar zeker groeit de onvrede onder de donkere bevolking. Je zou kunnen zeggen dat de opstand begint met een opstootje in het openbaar vervoer van Montgomery, Alabama. Rosa Parks weigert begin december 1955 haar plaats af te staan aan een blanke medereiziger en wordt hiervoor gearresteerd. Haar actie blijft niet onopgemerkt: in buurthuizen komen verschillende mensen bijeen om hun ongenoegen te uiten. Er volgen meer van gelijksoortige initiatieven en acties. Dan raakt een predikant uit Atlanta bij het protest betrokken: Martin Luther King. Onder zijn leiding besluit een grote groep mensen het openbaar vervoer tijdelijk te negeren. Dit mondt uit in een grootschalige busboycot die er uiteindelijk voor zorgt dat de discriminatie in de bussen van Montgomery verdwijnt.

Wie is die man die zich opwerpt als leider van een protestbeweging en die later duizenden mensen weet te overtuigen tot een vorm van geweldloos protest? Martin Luther King wordt geboren in Atlanta op 15 januari 1929. Hij is zich al snel bewust van het racisme dat overal rondom hem heerst: van vriendjes die niet met hem mogen spelen tot openbare parken en theaters die voor hem vanwege zijn huidskleur verboden terrein zijn. King moet hierdoor de grootste moeite doen om een opleiding te kunnen volgen. Zijn vechtlust komt goed van pas: hij behaalt een doctorsgraad in de theologie en treedt in het voetspoor van zijn vader door dominee te worden in de baptistenkerk. Na het opstootje rond Rosa Parks in 1955 raakt de jonge protestant betrokken bij het protest tegen de onderdrukking. Hij werpt zich al gauw op als leider en ‘zijn’ geslaagde busboycot geeft aanmoediging tot verdere acties. King richt de Southern Christian Leadership Conference op, wordt leider en krijgt hierdoor de kans om te strijden voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen. Dankzij zijn charismatische uitstraling en vele toespraken op verschillende congressen weet hij nationale bekendheid te genereren. King streeft, samen met een grote groep volgelingen, naar een nieuwe vorm van protest: massaal, maar geweldloos. Hij gelooft in een kracht die niet schuilt in molotovcocktails of kogels, maar een kracht die zit in de mens zelf.

De mars in Washington is een succes. King ontvangt in 1964 de Nobelprijs voor de Vrede en op 2 juli van dat jaar wordt de Civil Rights Act ondertekend door president Lyndon B. Johnson. Volgens deze wetten zouden alle zwarte en blanke Amerikanen gelijke rechten hebben. Het einde van gescheiden scholen, kerken, wachtruimten en andere facetten in het openbare leven lijkt in zicht.

King en zijn volgers willen het behaalde succes uitbreiden. Na de succesvolle Mars naar Washington volgen nog andere marsen, zoals die van Selma naar Montgomery. Deze ‘onwettige mars’ wordt echter al gauw tot stilstand gebracht door grootschalige politie-inzet en zal de geschiedenis in gaan als Bloody Sunday. Hoe verder de burgerrechtenstrijders naar het noorden trekken; hoe meer weerstand zij ondervinden. Ze stuiten op een muur van pure haat, variërend van aanvallen met vuurwerk tot spandoeken met ‘you belong in the zoo’. Het gebrek aan groeiend succes leidt bij sommige aanhangers tot twijfel. Vooral de jongeren vragen zich af of zij zich niet op een andere manier zouden moeten verdedigen. Misschien is er een nieuwe - minder vreedzame - leider nodig?

Hoewel men in het noorden van het land nauwelijks zegeviert, zijn de marsen niet voor niets geweest. President Johnson reageert op Bloody Sunday met een introductie op het algemeen stemrecht, dat later officieel van kracht zal worden: ‘Het gaat niet alleen de donkere bevolking aan, maar ook ons. We moeten de verlammende erfenis van het racisme en het onrecht overwinnen. En wij zullen zegevieren.’. Hiermee verwijst hij naar het strijdlied dat werd gebruikt tijdens de Mars naar Washington, ‘We shall overcome’. Op 6 augustus 1965 ondertekent president Johnson de Voting Rights Bill waarmee het aantal donkere mensen dat mag stemmen behoorlijk toeneemt.

Op de avond van 3 april 1968 houdt King en toespraak waarin hij zegt het beloofde land te hebben gezien. Hij gelooft er heilig in het ooit te zullen bereiken, ‘al is het misschien niet met jullie samen’. Bijzondere woorden, zeker achteraf bekeken. De volgende dag wordt de 39-jarige Martin Luther King, na jarenlange bedreigingen en een constant gevoel niet oud te zullen worden, doodgeschoten op het balkon van het Lorraine Motel in Memphis. De man die pleitte voor vreedzaam protest, wordt door een scherpschutter gewelddadig om het leven gebracht. Ontreddering is het resultaat en miljoenen treurige fans zijn in rouw. De weduwe van King, Coretta Scott King, zet zijn werk voort.

King heeft gestreden. Hij heeft het beloofde land gezien. Hij heeft het visioen geschetst van gelijkheid, maar kan zijn medestanders geen scholen, huizen of banen bieden. En hoewel er dankzij zijn inspanningen verschillende wetten zijn ondertekend, zijn de raciale spanningen er jaren na zijn dood nog altijd. Velen zien het als een doorbraak dat Barack Obama de eerste donkere president van Amerika wist te worden. Hoewel Martin Luther King geen hoge leeftijd heeft bereikt, zal hij herinnerd worden als een van de strijdlustigste mannen van de geschiedenis.