1961: De invasie in de Varkensbaai
Tegen het einde van de jaren 50 liep de spanning tussen de VS en de Sovjet-Unie op. Na het slagveld van de Korea Oorlog was Cuba nu de spil in de Koude Oorlog. Nadat Fidel Castro en zijn nationalisten de macht in Cuba hadden overgenomen van de dictator Fulgencio Batista, vreesden de Verenigde Staten een toename van de invloed van de Sovjet-Unie. Dit was zeer tegen de wens van de Amerikaanse regering, omdat de VS al sinds jaar en dag militair en economisch de dienst uitmaakten in Midden-Amerika. In 1961 werd besloten tot een geheime, kleinschalige militaire invasie in Cuba, met als doel Castro af te zetten of zelfs te liquideren. De focus zou liggen op de inzet van anti-Castro milities. Op deze manier werd gehoopt dat men een prowesterse regering kon vormen in Cuba, in plaats van de antiwesterse die er onder Castro zat. De invasie mislukte echter, waardoor de spanningen niet ten einde waren, maar juist eerder verder opliepen.
Voorgeschiedenis
Dictator Batista
Sinds 1933 was Batista aan de macht in Cuba, soms als president, soms achter de schermen. Hij had goede relaties met de VS en vele Amerikanen bezochten het eiland omwille van zijn casino’s en hotels. Batista regeerde zijn land echter met harde hand en had veel vijanden onder de Cubaanse bevolking.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam in veel landen het nationalisme opzetten, zo ook in Cuba. De VS vreesde chaos in Midden-Amerika nadat in het Midden-Oosten de ene na de andere monarchie ten prooi viel aan nationalisten. De VS was bang dat de nieuwe regimes daar een stuk vatbaarder voor Sovjet-invloeden zouden zijn en hetzelfde effect werd verwacht in Midden-Amerika. Om dit effect tegen te gaan werd het budget voor hulp aan dictatoriale regimes in dit gebied stevig opgeschroefd richting het einde van de jaren 50.
Fidel Castro en Che Guevara
Al in 1953 had Fidel Castro (jurist van opleiding) voor het eerst tevergeefs geprobeerd een coup te plegen. Hij werd gevangen genomen en vluchtte na zijn vrijlating naar Mexico, vanuit waar hij in 1956 terugkeerde naar Cuba. Dit keer had hij een sterk georganiseerde marxistische revolutionaire beweging opgericht met Che Guevara; de ’26 juli-beweging’. Castro en zijn guerrilla’s bevochten Batista’s leger, dat ondersteund werd door de VS, twee jaar lang vanuit de bergen. In januari 1959 lukte het Castro om het regime van Batista omver te werpen, ondanks de steun die de dictator ontving van de VS en de vele CIA-operaties die Castro ervan moesten weerhouden de macht te grijpen.
De nieuwe Cubaanse leider kondigde meteen sociale en economische hervormingen aan die erop gericht waren de Amerikaanse economische belangen in Cuba te reduceren. Symbolen van Amerikaanse culturele invloed, zoals de casino’s, werden opgedoekt of verwoest.
Amerika's reactie
Washington reageerde aanvankelijk voorzichtig, omdat het regime van Castro niet communistisch leek. Men vroeg Cuba Amerikaanse bezittingen in het land te respecteren en met een Amerikaanse bril naar internationale problemen te kijken. Cuba gaf weinig gehoor. Hervormingen in de landbouw schaadden belangen van Amerikaanse bedrijven in de suiker- en grondstoffenindustrie. Daarnaast had de radicale tak van de 26 juli-beweging een interne machtsstrijd met de gematigde tak in zijn voordeel beslist, waardoor het regime nog vijandiger werd.
Pas toen Castro in het openbaar opriep tot revoluties in heel Latijns-Amerika sprong de Amerikaanse regering in actie. President Dwight D. Eisenhower noemde Castro ‘een gek’ en de CIA, in samenwerking met Castro’s rivalen, begon in het geheim plannen te maken om het Cubaanse regime te vervangen. Nadat Cuba een handelsverdrag sloot met de Sovjet-Unie gaf de president in maart 1960 de CIA de opdracht Cubaanse bannelingen te trainen en hen voor te bereiden op een invasie in hun moederland.
Handelssancties
De Verenigde Staten legden handelssancties op aan Cuba, wat de band tussen Cuba en de Sovjet-Unie alleen maar versterkte. Diplomatieke betrekkingen tussen de VS en Cuba werden in januari 1961 door Washington verbroken. Het plan bleef intact en de inmiddels aangetreden president John F. Kennedy gaf tevens het groene licht voor een geheime invasie van Cuba. Kennedy nam dit besluit zonder het Congres in te lichten. Wel had hij in het plan vastgelegd dat deelname van Amerikaanse strijdkrachten aan de operatie uitgesloten was. Men ging er onterecht van uit dat de operatie zonder problemen zou verlopen, omdat verwacht werd dat binnenlandse tegenstanders van Castro zich snel tegen Castro zouden keren in het geval van een invasie. De CIA-getrainde bannelingen zouden aan de zuidkust van Cuba gedropt worden, in de Bahía de Cochinos (Varkensbaai).
De invasie
Op 17 april 1961 landden 1.453 commando’s aan de monding van de baai vanuit Nicaragua. Hoewel ze in het begin weinig tegenstand kenden, bleef een opstand onder de Cubaanse bevolking uit en konden de commando’s eenvoudig door Castro’s milities uitgeschakeld worden. 114 commando’s stierven, tegenover 150 soldaten van Castro. Daarnaast werden er meer dan 1.100 soldaten gevangen genomen door Cuba.
Terwijl het duidelijk werd dat de invasie op de rand van mislukken stond, probeerde de CIA nog de inzet van Amerikaanse gevechtsvliegtuigen te bewerkstelligen, maar president Kennedy ging hier niet in mee. Hij gaf de CIA de schuld van de mislukte invasie door te claimen dat men deels foutieve informatie had verzameld en slordig was geweest in de uitvoering van de operatie. De Cubaanse bannelingen voelden zich verraden, maar de VS besloten niet tot een grootschalige militaire invasie van Cuba.
Nasleep
President Kennedy gaf zich niet gewonnen. Strategisch economische punten, zoals de olie-industrie, werden een doelwit voor sabotage en er werden nog steeds CIA-operaties opgezet om Castro om te brengen. Ondanks deze plannen bleef Castro stevig in het zadel.
De mislukte Varkensbaai-invasie gaf de Sovjet-Unie een vrijbrief om Cuba te hulp te schieten in zijn verdediging tegen buitenlandse interventie. In de praktijk betekende dit dat er in 1962 afstandsraketten met nucleaire lading op Cuba werden geïnstalleerd. Deze handeling van de Sovjet-Unie vormde de opmaat voor de Cuba Crisis, wat uiteindelijk de meest kritieke gebeurtenis uit de Koude Oorlog zou blijken.