Thomas Woodrow Wilson

Woodrow Wilson wordt geboren op 28 december 1856 in Staunton, Virginia in een familie van Schots-Ierse immigranten. Het Presbyteriaanse geloof speelt een grote rol in de hechte familie en de opvoeding van de jonge Wilson. Al snel laat hij zijn voornaam achterwege en gaat hij door het leven als Woodrow Wilson, om de band met zijn familie te benadrukken. Wilson groeit op tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865). Zijn vader dient in het leger van de Zuidelijke Staten en de verschrikkingen van de oorlog hebben een blijvende impact op zijn wereldbeeld.

Een intellectueel lijkt er in de jonge Wilson niet te schuilen: hij is dyslectisch en leert pas lezen op zijn tiende. Ondanks zijn trage leessnelheid ontwikkelt hij echter een fascinatie voor literatuur en politiek. Zo weet hij alsnog uit te blinken als hij in 1875 gaat studeren aan wat nu Princeton University heet. Daarna studeert hij rechten aan de University of Virginia (1879), maar zijn besluit om politiek actief te worden staat dan al vast en hij verlaat de tegenvallende studie na twee jaar. Wilson gaat Bestuur & Geschiedenis studeren aan de John Hopkins Universiteit. Hij zou de eerste president zijn met een doctoraatstitel, die hij in 1886 behaalt.

Tijdens en na zijn studietijd houdt Woodrow Wilson zich vooral bezig met vergelijkingen tussen het Britse en Amerikaanse parlementaire systeem. Hij publiceert artikelen en boeken met ideeën om het Amerikaanse politieke systeem efficiënter en democratischer te maken. De president zou volgens hem een vertegenwoordiger moeten zijn van het federale volk als geheel, en niet van één kiesdistrict.

Voordat Wilson president wordt, is hij eerst lange tijd actief in de academische wereld. Hij is leraar politicologie op verschillende universiteiten en wordt in 1902 rector van Princeton University. Woodrow Wilson maakt indruk met de intellectuele en financiële verbeteringen die hij doorvoert, maar stuit op verzet met zijn plannen om de universiteit democratischer te maken ten opzichte van de studenten. Zijn al dan niet succesvolle pogingen tot hervorming trekken de aandacht van de Democratische Partij, die hem in 1910 als kandidaat wil nomineren voor een gouverneurschap in de staat New Jersey. Na een succesvolle campagne krijgt hij voor het eerst de kans zijn ideeën in de praktijk te brengen. Met hervormingen zoals het afschaffen van oude instituten voert hij een democratischer systeem in, evenals een sociale verzekering tegen arbeidsongeschiktheid.

Deze successen leiden al snel tot een kandidatuur voor de Democratische presidentskandidaat. In 1912 behaalt Woodrow Wilson (slechts) 42 procent van de landelijke stemmen, maar dat blijkt genoeg om het te winnen van de Republikeinen, die verdeeld zijn tussen de kandidatuur van voormalig president Theodore Roosevelt en zittend president William Taft. Wilson wordt de eerste zuidelijke Amerikaanse president sinds de Amerikaanse Burgeroorlog en begint zijn termijn met het ideaal van New Freedom: een staatshoofd moest zich meer gedragen als de minister-president van een kabinet. Als president legt hij zo de macht van deze functie aan banden. Veel politieke initiatieven maakt hij niet zelf, maar laat hij voorstellen door zijn partij. Hij zorgt dat de volksvertegenwoordiging een actievere rol krijgt en introduceerde de eerste persconferenties, waar publieke media de kans krijgen hem te ondervragen.

De meest ingrijpende hervormingen onder Wilsons leiding waren echter economisch van aard. Sommige wetten en instituties die de vrije handel dienden te bevorderen, spelen vandaag nog steeds een dominante rol. Zoals het Federal Reserve System; de federale toezichthouder van het Amerikaanse bankwezen en de Federal Trade Commission, die waakt voor oneerlijke of misleidende bedrijfsactiviteiten. Ook levert hij een wezenlijke bijdrage aan het verbeteren van arbeidsomstandigheden. Kinderarbeid wordt bestreden, Wilson versterkt de rechtspositie van vakbonden en garandeert spoorarbeiders een werkdag van maximaal acht uur.

Los van deze binnenlandse successen weet Wilson een onmiskenbare stempel te drukken op het internationale systeem. Hij leidt de Verenigde Staten door een turbulente periode. Zijn land raakt betrokken bij de revoluties in Mexico en de ongeregeldheden in Latijns-Amerika sporen de VS aan om Haïti en de Dominicaanse Republiek als protectoraat in te lijven. Als in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt in Europa, willen de VS aanvankelijk neutraal blijven. Dat blijkt steeds moeilijker wanneer Duitse U-boten (onderzeeërs) beginnen te jagen op Amerikaanse handelsschepen die Groot-Brittannië bevoorraden.

Na de aanval op een Brits passagiersschip, met 128 Amerikaanse slachtoffers tot gevolg, gaan de VS vanaf 7 mei 1915 een militaristische, anti-Duitse koers varen. Het leidt tot grote oppositie in het binnenland, hoewel dat de Amerikaanse betrokkenheid bij de oorlog beperkt blijft. In 1916 wordt Wilson op de valreep herkozen voor zijn tweede termijn, vooral dankzij zijn binnenlandse successen. In de volgende jaren ontpopt hij zich als een pacifist. Amerika stelt zich op als bemiddelaar en spoort de Europese vijanden aan de oorlog te beëindigen. Tijdens de oorlog oppert Wilson voor het eerst het idee van een ‘league of nations’: een bondgenootschap van staten die hun geschillen via internationaal recht oplossen en verdere oorlogen moet voorkomen.

Duitsland hernieuwt echter de oorlogsvoering op de Atlantische Oceaan, waardoor de pacifistische koers wordt losgelaten en Wilson op 2 april 1917 het Congres verzoekt de oorlog te verklaren aan Duitsland. Wilson blijkt tegen de verwachtingen in een succesvol leider in oorlogstijd. Veel lastige beslissingen laat hij over aan professionele militairen, maar de president toont ook daadkracht, onder andere door de dienstplicht in te voeren. Zo weet hij twee miljoen soldaten op Franse bodem te krijgen, wat tezamen met de Amerikaanse economische steun aan de geallieerden op 11 november 1918 Duitsland op de knieën dwingt.

Na de oorlog wordt Wilson de belangrijkste voorvechter voor internationaal recht, met zijn destijds revolutionaire, maar nu als veel te idealistisch beschouwde idee van de Volkenbond. Tijdens de vredesbesprekingen van Versailles gaan de VS akkoord met de door hun verafschuwde strafmaatregelen voor Duitsland, in ruil voor Britse, Italiaanse en Franse deelname aan deze League Of Nations. Deze bond zou verschrikkingen zoals de Eerste Wereldoorlog voorgoed tot het verleden moeten laten behoren, door geschillen tussen landen op te lossen door bemiddeling, sancties en collectieve veiligheid tegen agressieve staten, evenals afspraken voor algemene ontwapening.

De Volkenbond draait tijdens het interbellum echter uit op een mislukking. Niet alleen doordat er geen rekening wordt gehouden met de fundamenteel tegengestelde belangen die staten kunnen hebben. Ook is er geen verplichting voor de deelnemende landen om agressieve staten in te dammen, waardoor een veroordeling door de Volkenbond een papieren tijger blijft. Wilsons grootste falen zou echter zijn dat de VS als oprichters zelf geen lid worden van de Volkenbond. Als gevolg van de Eerste Wereldoorlog is het land sterk isolationistisch geworden: Amerikanen willen niet steeds betrokken raken bij geschillen tussen Europese landen. Het congres gaat dan ook niet akkoord met Wilsons plannen voor Amerikaanse deelname aan de Volkenbond, ondanks dat de president tot het uiterste gaat om hen te overtuigen. Het pleegt een grote aanslag op zijn gezondheid, wat op 2 oktober 1919 tot een beroerte leidt die hem deels verlamt en emotioneel instabiel achterlaat. Zijn functioneren als president wordt daarmee ernstig beperkt.

Ondanks zijn gezondheidsproblemen hoopt Wilson zich in 1920 verkiesbaar te kunnen stellen voor een derde termijn, waarbij een referendum over deelname aan de Volkenbond nog steeds één van zijn speerpunten is. Zijn idealen hebben hun aansluiting met de publieke opinie echter verloren, waardoor de Democratische Partij zijn kandidatuur niet ziet zitten. De daaropvolgende verkiezingen betekenen een klinkende overwinning voor de Republikeinen, die hun macht aangrijpen om veel van de progressieve maatregelen van Wilson weer teniet doen.

Wilson blijft na het beëindigen van zijn presidentschap op 4 maart 1921 nog drie jaar in Washington DC wonen, tot zijn dood op 3 februari 1924. Aanvankelijk wordt hij niet positief herinnerd in de publieke opinie. Niet alleen vanwege zijn falen om de VS bij de Volkenbond te krijgen, maar ook omdat men in de isolationistische jaren dertig met afschuw kijkt naar de Amerikaanse deelname aan de Eerste Wereldoorlog. Pas na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog worden de idealen en inspanningen van Wilson op waarde geschat. Met de oprichting van de Verenigde Naties en Amerika’s betrokkenheid bij defensieve samenwerkingen zoals de NAVO gingen Wilsons internationalistische idealen alsnog in vervulling.