1534: Ontdekkingsreiziger Jacques Cartier

Rond 1500 werd Europa opgeschud door ontdekkingsreizen naar Azië en Amerika. In 1492 had Columbus Amerika ontdekt en in 1497 kwam John Cabot in Newfoundland, Canada aan. Portugese zeevaarders kwamen in Brazilië, India en China terecht en in 1520 maakte Ferdinand Magellaan de eerste reis om de wereld. Op zoek naar oosterse rijkdommen probeerden de Europese mogendheden (Spanje, Portugal, Engeland en Frankrijk) nieuwe routes naar Azië te vinden. Een van de meest succesvolle ontdekkingsreizigers aan Franse zijde was Jacques Cartier, die van 1534-1541 diverse tochten naar Canada maakte.

Cartier werd in 1491 geboren in de havenstad St. Malo, aan de kust van Bretagne. Over zijn leven vóór de tochten naar Canada is weinig anders bekend dan dat hij al eerder de oceaan was overgestoken en in ieder geval Brazilië en Newfoundland aangedaan had. Waarschijnlijk was het vanwege deze ervaring met zeereizen dat de Franse koning Frans I hem in 1534 de opdracht gaf naar de oostkust van Noord-Amerika te gaan.

John Cabot, een Italiaan in Engelse dienst, had die kusten bijna 40 jaar eerder voor het eerst bereikt, en sindsdien was het vanwege de rijke visgronden een geliefde bestemming geworden onder Franse en Engelse vissers. Cartier was echter naar iets heel anders op zoek: waar Cabot en Columbus nog dachten dat ze in Azië waren aangekomen, begreep men in 1530 dat ze eigenlijk een nieuw continent, Amerika, ontdekt hadden. Cartier had daarom als taak een mogelijke doorgang door Amerika te vinden om alsnog in Azië te kunnen komen. Daarnaast was hij ook op zoek naar specerijen en naar goud en zilver, zoals de Spanjaarden dat in Zuid-Amerika hadden gevonden.

Op 20 april 1534 vertrok Cartier vanuit zijn geboorteplaats naar de Nieuwe Wereld, met twee schepen en zestig mannen. Twintig dagen later bereikten ze Newfoundland aan de oostkust van Canada, vanwaaruit ze de Saint Lawrencebaai invoeren. De baai was nog niet eerder in kaart gebracht en de expeditie ontdekte onder andere het huidige Prince Edward Island, Îles de la Madeleine en Anticosti Island. Daarnaast maakte Cartier contact met indianenstammen. In het westen van de baai kwam hij een groep vissende Mi’kmaq-indianen tegen, die hem vriendelijk ontvingen en goederen met hem ruilden. Later ontmoette Cartier een grote groep Iroquois met hun stamhoofd Donnacona. Ook zij ontvingen de Fransen vriendelijk, en twee zoons van het stamhoofd gingen aan boord om als gidsen en tolken op te treden. De naam ‘Canada’ komt van deze indianen: waarschijnlijk begreep Cartier hun woord kanata, dat nederzetting betekende, verkeerd en dacht hij dat het hele land zo heette.

Cartier richtte een groot kruis op met het wapen van Frankrijk om Canada in naam van Frankrijk te claimen. Uiteindelijk begon de expeditie op 15 augustus aan de terugreis naar Europa en bereikten Cartier en zijn mannen op 5 september St. Malo.

Koning Frans was tevreden over de resultaten van de expeditie en beval Cartier een tweede reis te maken. Op 19 mei verliet Cartier Frankrijk; pas op 13 augustus kwam hij met hulp van de twee zoons van het stamhoofd die ze naar Frankrijk hadden meegenomen weer in Canada aan. Ze voeren dit keer naar de monding van de Saint Lawrence-rivier en in september bereikten ze het dorp Stadacona, het huidige Québec City, waar ze stamhoofd Donnacona weer tegenkwamen en hem zijn zoons teruggaven. Ook vestigden ze hier een kleine basis.

Donnacona was erop tegen dat ze nog verder westelijk zouden varen, maar Cartier, die afging op verhalen over goud en koper, negeerde het opperhoofd en ging verder naar het dorp Hochelaga. Hier doopte hij een berg ‘Mont Réal’, waaruit later de naam ‘Montréal’ herleid zou worden.

De tweede tocht verliep minder gunstig. Doordat hij zonder toestemming een basis te bouwen en verder landinwaarts te varen had Cartier de indianen tegen zich in het harnas gejaagd. Daarnaast brak er een winter aan die veel strenger was dan ze verwachtten. Ze besloten in Canada te overwinteren, maar in de barre omstandigheden overleden 25 mannen aan scheurbuik. Aangezien ze bang waren voor een aanval van de Iroquois vertrokken ze zodra de rivier weer ijsvrij was, in mei. Voor ze gingen namen ze echter Donnacona en enkele andere indianen gevangen en namen ze hen mee naar Frankrijk (waar de indianen bijna allemaal zouden overlijden). Daar aangekomen vertelde Cartier de koning dat er in het Canadese binnenland zeker goud en specerijen te vinden zouden zijn, en zodoende wou de koning een derde missie organiseren.

In mei 1541 vertrok Cartier voor zijn derde tocht naar Canada. Dat ze een weg naar Azië konden vinden geloofde men niet meer; in plaats daarvan wou de koning een permanente nederzetting stichten. Het was een grote expeditie met in totaal vijf schepen en 1500 man. Cartier leidde de eerste twee schepen; enkele maanden later arriveerden de overige schepen onder bevel van de Franse edelman Roberval, die het opperbevel over de expeditie had. Cartier bezocht wederom Stadacona en Hochelaga en zette een nieuw kamp op om te overwinteren, maar nu werden ze constant belaagd door indianen die wraak wilden nemen voor hun omgekomen stamhoofd. Bij de aanvallen werden circa 35 Fransen gedood en Cartier vroeg zich af waar Roberval met de rest van de kolonisten bleef.

In juni besloot hij diens komst niet langer af te wachten en voer hij terug naar Frankrijk. Onderweg, bij Newfoundland, kwam hij Roberval tegen, die hem bevel gaf om weer terug de Saint Lawrence op te varen. Cartier gaf hier echter geen gehoor aan en keerde voorgoed terug naar Frankrijk. Roberval en zijn mannen hielden het na een jaar voor gezien en reisden ook terug.