2002: Department of Homeland Security wordt opgericht

Op 11 september 2001 werd de VS en de rest van de wereld wakker geschud door terroristische aanslagen in New York en Washington DC. Achteraf werd duidelijk hoe het de daders gelukt was zulke uitgebreide operaties succesvol uit te voeren. In totaal waren er negentien zelfmoordterroristen betrokken bij de aanslagen, waarvan er vier getraind waren om een vliegtuig te besturen. Deze vier kwamen reeds in 2000 vanuit Saudi-Arabië aan in de VS om vlieglessen te volgen. Ieder zou een aparte vlucht boarden, samen met 3 of 4 helpers, die pas in de zomer van 2001 in de VS zouden arriveren. Op elke vlucht was het de kapers gelukt stanleymessen mee te smokkelen in de handbagage. Ze kwamen allemaal succesvol door de douane en andere controlepunten op de luchthavens van Boston, Washington DC. en Newark.

De vraag over hoe de aanslagen van 11 september konden plaatsvinden is eigenlijk tweeledig. De eerste vraag luidt: hoe konden vier jihadisten zich een jaar lang in de VS voorbereiden op de aanslagen zonder ontdekt te worden? Deze vraag staat in het teken van een algemeen beleid om de voortekenen van een terroristische aanslag op Amerikaanse bodem te herkennen en te ondermijnen. De tweede vraag is specifieker: hoe konden de kapers zonder problemen aan boord gaan? Hier gaat het om de beveiliging op luchthavens en andere internationale knooppunten in de VS. Naar aanleiding van deze twee vragen is het Department of Homeland Security opgericht om het Amerikaanse volk te beschermen tegen terroristische aanslagen.

Het werd later duidelijk dat de FBI vóór 11 september 2001 al sterke aanwijzingen had dat er een aanslag gepleegd zou worden, maar dat men onvoldoende was ingegaan op de dreigingen. Het blijft de vraag of dit vooral een falen is van de FBI of dat het te maken had met de mate van zorgvuldigheid en originaliteit waarmee de terroristen hun plan ten uitvoer brachten. Met de oprichting van de Homeland Security werd in ieder geval getracht op uitgebreide wijze de kans op een toekomstige aanslag tot een minimum te beperken.

Slechts 11 dagen na de aanslagen van 11 september werd het Office of Homeland Security opgericht in het Witte Huis. Het was toen slechts een kleine afdeling van de regering die als doel had de verschillende veiligheids- en inlichtingendiensten van de VS samen te brengen. In november 2002 werd de Homeland Security Act aangenomen. Hierin werd gepleit voor een opwaardering van de afdeling naar een volwaardig ministerie met de volgende drie taken: 1) het voorkomen van terroristische aanslagen in de VS, 2) de Amerikaanse kwetsbaarheid voor een aanslag verminderen en 3) het minimaliseren van de schade en het assisteren bij het herstel na een aanslag. Een van de eerste wereldwijd herkenbare uitvloeisels van deze taken was de gekleurde tabel die aangeeft in welke mate er sprake is van een terroristische dreiging. Deze loopt van ‘sever’ (ernstig) tot ‘low’.

Op 1 maart 2003 zou het ministerie in werking treden als onderdeel van de regering van president George W. Bush. Maar liefst 22 veiligheids- en inlichtingendiensten werden compleet of deels ondergebracht bij Homeland Security. Hiertoe behoren bekende organisaties als de Secret Service en de Amerikaanse kustwacht, maar ook de douane en FEMA (Federal Emergency Management Agency). Deze laatste organisatie kwam in november 2012 nog in het nieuws tijdens de nasleep van orkaan Sandy. De taken van het ministerie zijn dus inmiddels uitgebreid; tegenwoordig houdt men zich ook bezig met de bestrijding van andere rampen dan alleen terroristische aanslagen.

In 2007 werden de aanbevelingen van de commissie die de aanslagen van 11 september onderzocht overgenomen in een wet. De taken van Homeland Security werden hierin duidelijk geherformuleerd of uitgebreid. De volgende richtlijnen werden aanbevolen:

• Uitbreiding van de Amerikaanse grensbewaking.
• Uitbreiding van het aantal controles binnen de Amerikaanse infrastructuur en kwetsbare punten (zoals kernreactors).
• Uitbreiding van het aantal binnenlandse controles onder burgers.
• Invoering van een biometrisch paspoort.
• Regionale verdeling van het budget voor veiligheid moet evenredig zijn aan de risico’s in een stad, gebied of staat.
• Alle veiligheidsorganisaties moeten binnen in één communicatiesysteem bereikbaar zijn en op de hoogte gehouden kunnen worden.
• Implementatie van periodieke evaluaties van de verschillende bedreigingen en de mate in hoe de overheid daarmee omgaat.

Begin 2010 werden de werkzaamheden van het ministerie voor het eerst grootschalig geëvalueerd en het is de bedoeling dat dit elke vier jaar gebeurt. Er wordt gerefereerd aan het brede scala aan uitdagingen dat de VS - naast terrorisme - kent: massavernietigingswapens, cyberaanvallen, pandemieën, ongelukken, natuurrampen en transnationale criminaliteit. Op basis van deze uitdagingen zijn de taken van Homeland Security vanaf 2010 als volgt omschreven:

• Het voorkomen van terroristische aanslagen en het versterken van de veiligheid.
• Het beveiligen van de grenzen.
• Het uitvoeren van immigratiewetten.
• Het beveiligen van cyberspace.
• Het creëren van weerbaarheid tegen rampen.

Continuïteit binnen Homeland Security is van groot belang. Het takenpakket en het budget van het ministerie werden dan ook nauwelijks aangepast toen Barack Obama in 2009 het stokje in het Witte Huis overnam van George W. Bush.