1939: Duitsland valt Polen binnen

Het is 1 september 1939, kwart voor vijf in de ochtend. Het Duitse slagschip Schleswig-Holstein opent het vuur op de Poolse havenstad Danzig. Duitsland valt Polen binnen na een reeks uitdagende verdragen en treiterijen van oplopende ernst. De Tweede Wereldoorlog is begonnen.

Aanloop

Verdrag van Versailles

Aan de inval van Polen gingen enkele andere belangrijke gebeurtenissen vooraf. Na de Eerste Wereldoorlog werd het Verdrag van Versailles getekend. De strikte eisen die hierin stonden, dwongen Duitsland onder meer een deel van haar grond af te staan aan Polen. Polen kreeg hierdoor toegang tot de Oostzee en sneed Oost-Pruisen af van de rest van Duitsland met de zogenaamde ‘corridor’ Danzig (nu Gdansk) werd verklaard tot Vrije Stad.

Opmars nationaalsocialisme

Duitsland was na de Eerste Wereldoorlog instabiel. Chaos en armoede heersten. De nationaalsocialisten kwamen aan de macht en Adolf Hitler verscheen op het toneel. Zijn NSDAP wist de onvrede en onrust in haar voordeel te kanaliseren. De nationaalsocialisten bestreden de armoede door grote publieke werken en het heropbouwen van het leger. Hoewel dit eigenlijk in strijd was met het Verdrag van Versailles, stond de Entente het oogluikend toe omdat ook zij zich beseften dat Duitsland zwaar te lijden had gehad onder het verdrag. Zo kon Duitsland zich herbewapenen, heroverde Hitler het Rijngebied (1936) en annexeerde hij Oostenrijk (1938). Frankrijk en Engeland hanteerden een verzoeningspolitiek om de prille vrede binnen Europa te behouden. Bovendien zagen zij de Sovjet-Unie en het communisme als een grotere bedreiging voor het Westen dan het fascistische Duitsland.

Non-agressiepact

In 1935 sloot Duitsland een non-agressiepact met Polen, waarin wederzijdse bemoeienis werd uitgesloten. Dat was gunstig, want zo kon Duitsland haar leger opbouwen zonder bemoeienis van haar oosterbuur, die een van Europa’s sterkste legers had. Het gedwongen afstaan van land aan Polen had kwaad bloed gezet bij de Duitsers. Duitsland voerde daarom de druk op Polen op. Hitler stelde een nauwe samenwerking voor onder Duitse leiding. Polen weigerde. Daarop nam Hitler Tsjechoslowakijke in (1939) en wilde nieuwe spoor- en autowegen aanleggen door de Poolse corridor. Hij vond dat Polen hiervoor moet betalen. Vanzelfsprekend zag men hier niets in. De Engelsen en Fransen steunden Polen.

Op 24 augustus 1939 ondertekenden Duitsland en de Sovjet-Unie het Molotov-Ribbentroppact. Hierin legden Hitler en Stalin onder andere vast dat Polen opgedeeld werd: een helft voor Duitsland en een helft voor de Sovjet-Unie. Uiteraard kwam dat niet meteen in de openbaarheid.

Ondertussen had Hitler de SS enkele valse grensincidenten laten ensceneren waardoor het moest lijken of Polen Duitsland binnen wilde vallen. Tijdens het laatste incident, bij Gleiwitz, werden twaalf gevangen uit strafkamp Buchenwald in Poolse uniformen gehesen, vergiftigd en doodgeschoten. Vervolgens werd er op de radio geroepen dat er een Poolse aanval was en vluchtten de SS’ers na een zogenaamd vuurgevecht van hun grenspost. Daarop verklaarde Hitler Polen de oorlog.

Duitsland Verdrag van VersaillesDuitsland valt Polen binnen Non-agressie pact

De inval

Onaangename verrassing

De Duitsers gingen frontaal in de aanval. Polen was slecht voorbereid; de grote en goed getrainde Poolse krijgsmacht was nauwelijks gemobiliseerd en kon haar krachten niet bundelen. Hitlers inval was eigenlijk een gok. De Wehrmacht was nog niet op volle kracht en de Duitse economie draaide nog niet op oorlogsniveau. De generaals waren gealarmeerd en wilden meer tijd om de Westwall, de westelijke verdedigingslinie, te versterken. Hitler was echter overtuigd van succes. Ten eerste omdat het Duitse leger superieur was dankzij de modernisering. Ten tweede omdat de Franse en Britse premiers (Daladier en Chamberlain) zwakke en besluiteloze leiders waren. Hitler geloofde niet dat zij Duitsland de oorlog zouden verklaren.

Overwicht en overrompeling

De Duitsers hadden een stevig overwicht. Hun vele pantservoertuigen en tanks stonden sterk tegenover het Poolse leger, dat veelal nog paarden gebruikte. De Blitzkrieg overrompelde het Poolse leger, dat zich niet kon hergroeperen. De Duitse Wehrmacht boezemde de Polen angst in. De Stuka’s met hun oorverdovende fluitende gejank oogstten een flink psychologisch effect en demoraliseerden de Polen enorm. Binnen een maand moest Polen zich overgeven.

Duitse inval Polen 1939Duitse inval Polen 1939

Internationale reactie

Schermutselingen

De Entente eiste dat Hitler zijn leger terugtrok uit Polen. Mussolini, de Italiaanse leider, poogde een conferentie bijeen te roepen. Echter, Frankrijk en Engeland verklaarden op 3 september Duitsland de oorlog. Frankrijk mobiliseerde haar troepen aan de Duitse Westwall voor het Saaroffensief. De Duitse verdedigingslinie was verstevigd met bunkers, mijnen en zware artillerie. Behalve wat schermutselingen gebeurde er weinig. Frankrijk liet daarmee een grote kans liggen om de oorlog vroegtijdig te beslechten, want zij waren met 800.000 tegen 100.000 Duitse militairen zwaar in de meerderheid. De Franse generaal Gamerlin riep zijn troepen terug naar de verdedigingslinie Maginot. Polen voelde zich verraden. De Engelse konden hun manschappen niet tijdig mobiliseren. In plaats van bommen dropten zij pamfletten in Duitsland en Polen met het verzoek Polen te verlaten.

Rusland en Polen

Op 17 september viel Stalin Oost-Polen binnen, om het te ‘bevrijden’ van de Duitsers. Het Poolse leger werd gebroken. Hitler trok zijn troepen terug tot de linie die vastgelegd was in het Molotov-Ribbentroppact. De Russen hadden weinig eerbied voor de Polen. In Katyn alleen vermoordden ze 26.000 intellectuelen en soldaten. Steden werden platgebrand, vrouwen verkracht en mannen gemarteld. De opmars van de Russen was voor Hitler spannend. De grondstoffen van de Duitsers waren op een kritiek laag punt. Als Stalin had doorgestoten had hij waarschijnlijk zelfs Duitsland kunnen innemen. Echter, Rusland was weer bang voor Japan, een van de asmogendheden. Hij vreesde vergelding van Japan via Siberië. In oktober capituleerde Polen.

Etnische onlusten

Na de capitulatie startten de etnische onlusten. Duitsers in de corridor ruimden veel Polen uit de weg. Polen in Oost-Polen, nu in Russische handen, pakten de achtergebleven Duitsers aan. De Poolse regering vluchtte eerst naar Roemenië en later naar Londen. Veel militairen en burgers waren ook via Roemenië gevlucht en vormden, eerst in Frankrijk en later in Engeland, een nieuwe Poolse strijdkracht. Alle Poolse gebieden aan de grens werden geannexeerd door Duitsland. De rest van het veroverde gebied kwam onder leiding van gouverneur-generaal Hans Frank. Onder zijn regime lieten zes miljoen Polen het leven, waaronder drie miljoen joden. Internationaal werd gehoopt dat de inname van Polen Duitsland’s honger naar grondstoffen en expansie zou stoppen. Maar de inval in Polen was slechts een voerproefje van de machtsstrijd en terreur die er de volgende zes jaar zouden plaatsvinden in Europa.

Gouverneur-generaal Hans Frank
1939: New York's World Fair1941: Aanval op Pearl Harbor
Voorpret-alarm! Reizigers vertellen reizigers, campers (truck-camper & C-25) & presentaties
Kom 23 of 24 maart naar de Reizigersbeurs
Kom naar een infodag met special guests, zoals Travel Texas en indianen.
Meld je gratis aan