1925: Scopes Proces

In de zomer van 1925 stond een jonge docent, John Scopes genaamd, terecht in Dayton (Tennessee). Hij had de evolutieleer verkondigd in zijn biologielessen op de middelbare school. In Tennessee gold namelijk sinds kort een wet die dat verbood. Deze was aangenomen omdat men vond dat Darwins evolutieleer inging tegen de Bijbelse scheppingsverhaal en daarmee de traditionele normen en waarden van de maatschappij ondermijnde. Zulke wetten lagen overigens ook klaar voor minstens veertien andere staten. Het is dus duidelijk dat dit een onderwerp was met maatschappelijk belang en ook maatschappelijk draagvlak in Amerika van de jaren twintig. En John Scopes, 24 jaar oud, zou hierin een belangrijke rol spelen.

De rechtszaak had een lange voorgeschiedenis. De aanklager, William Jennings Bryan, Jr, maakte deel uit van een anti-evolutiebeweging, die tot doel had de evolutieleer uit de klaslokalen te verbannen door middel van wetgeving. De American Civil Liberties Union (ACLU) was een ferme tegenstander van deze beweging. De ACLU was opgericht tijdens de Eerste Wereldoorlog om de belangen te behartigen van pacifisten en andere gewetenbezwaarders. Na de oorlog bleef het voor de rechten van vakbonden en tegen anti-communistische regelgeving strijden. Vrijheid van meningsuiting bleek een belangrijk strijdpunt voor de ACLU – ook vrijheid van meningsuiting in scholen. Dat betekende dat waar Bryan de wetgeving probeerde aan te passen, de ACLU tegenover hem stond. Het ACLU plaatsten krantenadvertenties waarin zij aanboden om de verdediging te voeren als iemand bereid was deze nieuwe wet te overtreden. George Rappelyea, een inwoner van Dayton en een tegenstander van deze wetgeving, zag in Dayton wel een mogelijkheid. Hij wist het schoolbestuur van de plaatselijke middelbare school over te halen. De stad was in de vergetelheid geraakt en gehavend door een recessie. Het kon dus wel een oppepper gebruiken. Het proces zou veel media aandacht krijgen en dat kon helpen om Dayton weer op de kaart te zetten.

Oorspronkelijk werd gedacht aan de biologiedocent, maar aangezien hij ook in de directie zat zou dat waarschijnlijk alleen maar extra moeilijkheden geven. De jonge Scopes wordt daarom benaderd. Hij is eigenlijk een natuurkundedocent en zijn lessen hadden weinig met Darwin of de evolutieleer te maken op school. Maar Rappelyea besloot dat dat niet uitmaakte, het ging toch om het principe? De ACLU werd gebeld, en ook de kranten. Scopes werd gearresteerd en gelijk weer vrijgelaten. Twee maanden later kon het proces beginnen. Als hij schuldig zou worden bevonden zou hij een boete krijgen van honderd dollar.

Tijdens het proces heerste een feestelijke sfeer. De straten waren opgesierd met aanplakbiljetten en men kon eten en drinken kopen op alle straathoeken. Er waren zelfs chimpansees te bewonderen, geheel in lijn met hoe het proces in de volksmond genoemd werd: het apenproces. De rechtszaal was bomvol en 300 mensen moesten staan. De media was volop aanwezig en er werd zelfs een live radio uitzending gepland, wat bijzonder was in die tijd. Het proces duurde uiteindelijk een week. Door eigenlijk iedereen – zelfs de rechter – werd het proces als een media spektakel beschouwd. Zo zou de jury op een prominente plek in de rechtszaal zitten tijdens de rechtszaak. Echter toen de radiomicrofoons die plek nodig hadden, werd de jury op een andere plek neergezet. De rechtszaak werd ook gefilmd en in heel Amerika uitgezonden.

Het proces werd geopend met gebed. Tekenend omdat het dus niet zozeer om Scopes ging of zelfs om de wet die hij had overtreden. Het ging om de waarheid van de Bijbel. Of, anders gezegd, niet een wet tegen de evolutieleer maar de beschaving zelf stond terecht. Zo is het in ieder geval de geschiedenisboeken ingegaan. De werkelijkheid ligt wellicht iets gecompliceerder. Scopes werd uiteindelijk veroordeeld tot een boete van honderd dollar. Niet hij maar de Baltimore Sun betaalde de boete. Wellicht als dank voor de vele kranten die ze verkocht hadden vanwege het proces. Scopes is overigens na het proces weggegaan uit Dayton. Hij heeft uiteindelijk jaren als geoloog gewerkt voor een oliemaatschappij.

William Jennings Bryan heeft het proces niet lang overleefd. Hij had diabetes, moest ongelofelijk hard werken en kon de hitte niet aan. Hij heeft nog een week toespraken gehouden en de overwinning gevierd en is toen in zijn slaap overleden. Hij ligt begraven op de Nationale Begraafplaats van Arlington.

Wat betekende de uitspraak nu voor het ACLU? Het ging ze niet om het gelijk van de evolutieleer te bewijzen. Het was zelfs niet hun doel om Scopes vrij te pleiten. Dat was vrij onmogelijk geweest gezien Scopes op verzoek zelf aangaf dat hij de wet overtreden had. Het ACLU wilde een rechtbank (hoe hoger, hoe beter) laten bepalen dat wetten tegen het geven van lessen in de evolutieleer in scholen de grondwet schonden om verdere anti-evolutionaire wetgeving voor te zijn. Het zou overigens nog tot 1967 duren voordat dit doel werd behaald (in het Eppersonproces).

De Scopesproces is een belangrijke eerste treffen tussen traditionalisten en modernisten, maar er zouden meer volgen. Het proces had een groot maatschappelijk invloed, wat blijkt uit de sterke reactionaire beweging dat het tot gevolg had. Vandaag de dag leeft deze controversie nog voort in sommige Amerikaanse staten, waar geijverd wordt om de evolutietheorie niet verplicht onderwijsbaar te maken. Of dan ten minste ook het scheppingsverhaal in de vorm van creationisme aan de scholieren te onderwijzen, ditmaal als een wetenschappelijk equivalent van de evolutietheorie.

Wie niet genoeg kan krijgen van het Scopesproces kan op bezoek gaan bij het Scopesproces Museum, ook in Dayton. Bezoekers die in juni komen kunnen gelijk genieten van de jaarlijkse Scopes festival en een gereconstrueerde versie van het proces in levende lijve bijwonen.