Music Monday - Klassieke muziek, deel 1

Klassieke muziek is niet nieuw in Amerika. Kolonisten brachten de muziek mee vanuit Europa. Halverwege de negentiende eeuw ontstonden de eerste min of meer professionele orkesten en in 1892 kwam Antonin Dvorak voor een verblijf van drie jaar naar de Verenigde Staten. Daaraan hebben we zijn beroemde symfonie uit de Nieuwe Wereld te danken, dat geïnspireerd is door Amerikaanse volksmuziek. In de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw vluchtten vele – vaak Joodse – musici uit Europa naar de Verenigde Staten. Dat gaf een fors impuls aan de populariteit van klassieke muziek.

Wat is de grens tussen klassieke en andere muziek? Die scheidslijn is vaag. Kijk naar George Gershwin, de grootmeester van swing en musicals, die met zijn Rhapsody in Blue een klassieker voor de concertzaal schreef en met Porgy and Bess een opera die tot de klassieke canon behoort. Of Scott Joplin, de man van de ragtime, die de opera (Treemonisha schreef, en na een herontdekking in de jaren tachtig weer in de vergetelheid is geraakt. Andersom componeerde de in 1933 uit Duitsland gevluchte Kurt Weill, samen met Bertold Brecht (componist van de Dreigroschenoper), een aantal musicals die met groot succes op Broadway werden opgevoerd. Maar ach, wat maakt een exacte definitie eigenlijk uit? We geven gewoon wat luistertips, een piepkleine selectie uit het werk van duizenden componisten.

De eerste tip is meteen een van de merkwaardigste: Charles Ives (1874-1954). De succesvolle eigenaar van een verzekeringsmaatschappij componeerde uitsluitend in zijn vrije tijd en maakte na 1918 nog nauwelijks iets van betekenis. Het is curieus hoe modern en avantgardistisch zijn muziek na ruim een eeuw nog steeds klinkt. Een vervreemdend element in sommige stukken is het ‘tegen elkaar in’ spelen van groepen instrumenten, een herinnering aan wat hij ooit in zijn jeugd had gehoord: de verwaaiende klanken van een militaire kapel. Zijn beroemdste werk is Central Park in the Dark. Het is nauwelijks te geloven dat dit al uit 1906 stamt.

Veel traditioneler – of klassieker – is de muziek van Samuel Barber (1910-1981). Praktisch iedereen kent zijn Adagio for Strings dat onder andere werd gebruikt als soundtrack voor de oorlogsfilm Platoon. Producer en componist William Orbit toverde het in 1999 om tot een eigentijdse track: Barber’s Adagio for Strings. De ambient remix van Ferry Corsten zorgde er vervolgens voor dat men overal ter wereld op het nummer stond te dansen. Minder bekend maar veel interessanter is Knoxville, Summer of 1915 voor sopraan en orkest. Een prachtig sfeerbeeld van een zomeravond in een klein Amerikaans stadje, gezien door de ogen van een kind. Mag van mij mee naar het onbewoonde eiland!

De andere grand old man van de Amerikaanse muziek is de in Europa opgeleide Aaron Copland (1900-1990), die een enorm oeuvre heeft gecomponeerd in praktisch alle genres die je maar kunt bedenken. Vaak liet hij zich inspireren door Amerikaanse volksmuziek en volksverhalen. Heel beroemd is zijn Fanfare for the Common Man uit 1942, als reactie op de Amerikaanse deelname aan de Tweede Wereldoorlog. Het werd onder meer bij de inauguraties van Bill Clinton en Barack Obama gespeeld, terwijl Emerson, Lake & Palmer er ooit een popversie van maakten. Andere topstukken van Copland zijn de balletten Rodeo en Billy the Kid, het voor Benny Goodman geschreven klarinetconcert en zijn drie symfonieën.

Daarmee komen we bij degene die zich altijd erg voor Coplands werk heeft ingezet: Leonard Bernstein (1918-1990). Hij verwierf faam als dirigent van de New York Philharmonic en vooral als de componist van de musical West Side Story. Wie kent niet de evergreen Maria? Maar hij schreef veel meer. Daarbij liet hij zich vaak inspireren door zijn joodse achtergrond: musicals, balletten, opera’s en drie symfonieën. Bernstein is met die combinatie van werken, net als Gershwin een generatie eerder, ook een mooi voorbeeld van de cross over tussen klassieke en populaire muziek. Hij kon er fantastisch over vertellen – veel van zijn lezingen en colleges zijn opgenomen – en had de populariteit van een popster. Al was en is er ook kritiek op zijn stijl van dirigeren van andermans werk (met name de symfonieën van Gustav Mahler), die volgens zijn critici erg veel effectbejag vertoont. Ik kan me daar wel iets bij voorstellen, maar kijk, luister en oordeel vooral zelf.